Nate plaat?
Nae, we gaon ‘t neet euver eine kale hebbe dae in de raegen haet geloupe. Ik wil òg dit kiér meineeme in ein stökske geschiedenis euver fotografie.
Veur we de huidige pixels krege in òs camera’s en smartphones hadde we fotorölkes in vuuël verschillende soorte en maote, en nog dao veur hadde we nate plate. Nate plate waare plate van glaas of metaal die leechgeveulig waorte gemak met collodium, zilvernitraat, jodiumdamp of andere òngezònde triéfel. Dees plate kwame dan achterin eine fotocamera te zitte (döks nog van die groeëte höltere met zòn’ne zwarte dook d’r achter) en dao waort ‘t beeld dan op vasgelach. Gèn 128 gigabyte geheugekaart veur doézende foto’s, gèn fotorölke van 36 opnames. Nae, 1 foto op 1 nate plaat.
‘t Waas ouk nog ens behuuërlik wat werk um die plate ein veur ein leechgeveulig te make met chemicalië, dus kins’se dich veurstelle det de fotograaf wal metein ein gooje foto woel make. In taegestelling tot taegeswaordig wao idderein maar knip en knip en knip en knip want dan zit d’r altiéd wal eine gooje foto tösse.
‘t Fotografere zelf waas ouk knap lastig umdet die nate plate eigelik gaar neet erg leechgeveulig ware. De kinners ònder òs weite det huidige camera’s mekkelik met 6400 ISO kinne schete. Fotorölkes waare vruger döks neet leechgeveuliger als 400 ISO. Maar zo’n nate plaat haolde de leechgeveuligheid van slechs 1 of 2 ISO. Fotografere ging daorum döks allein maar met hiéle lange sloétertiéje. En det waas metein ‘t groeëtste probleem veur eine portretfotograaf. Wie wil’se van emus ein foto make met eine sloétertiéd dae langer is als det eine mins muuskes stil kin zitte.
Weit geej wie det ging vruuëger? Stel òg ens veur det ge rònd 1850 naor ‘t fotografisch atelier ging veur ‘t make van ein portretfoto. De fotograaf zat dich dan in eine stool, stelde de camera in op de juuste aafstand (vanònder de zwarte dook), deej ‘t döpke weer op de lens, zat de leechgeveulige plaat in de camera en haolde dan ‘t döpke weer van de lens. ‘t Make van de foto waas op det moment begòs! D’r zoote nog gèn mechanische sloéters in zòn’ne camera; tot de dop d’r waer op ging waas’se bezig met ‘t beleechte van de nate plaat.
En zoeë lang meus’se dan ouk stil bliéve zitte. Aafhankelik van wiévuuël leech d’r in ‘t atelier aanwezig waas misschiens wal 5 of 10 seconde. Probeer det maar ens: 5 of 10 seconde stil te bliéve zitte met eine lach op dién gezich, zònder met de ouge te knippere of met dién liéf te wiebele. En auwiéje als’se ein trillend lipke kriégs. Daorum stònde minse vruuëger neet lachend op de foto, want dan waas de foto – door bewaeging – geheid mislök. Met eine neutrale blik (of greekmörf) kòs’se lang genòg stil bliéve zitte um d’r ein geslaag portret van te make. ‘t Is dus neet zoeë det d’r vruger niks te lache waas, aevel snap ge nòw wal waorum det de meiste foto’s oét dae tiéd gèn lachende minse laote zeen.
Veur de moéjlikke gevalle had de fotograaf dan nog eine poseerstool. Det waas eine stool met breije ermleuniginge wao ‘t model zich dan good stevig aan vas kòs halde, én met eine kopbeugel dae d’r – bekans wie ein bankschroéf – veur zörgde des’se d’n taets neet miér kòs bewaege. Ziér praktisch en döks moeëj aafgewerk. Aevel zoel zo’n dink ouk neet misstaon in ein martelmuseum.
Nate plaat!
Lets waas d’r eine man in de zaak en dae had ein nate plaat. Nae, hae kwaam neet met ein glaasnegatief binne (det kump ouk nog wal ens veur) maar hae waas kaal en ‘t raegende dae daag. Hae kwaam veur pasfoto’s. Op pasfoto’s meugs’se neet breid oét lache maar ein biétje vrintelik kiéke meug taegeswaordig gelökkig wal waer. ‘t Waere dus neet van die alderwetse – anno 1850 greekmörf – foto’s. Ouk make we die foto’s neet alderwets; met eine digitale camera, draodloos aangestuurde flitsers en eine korte sloétertiéd is ‘t make van de foto zelf in eine vlook en zuch gedaon. De hoofs d’r dus ouk neet miér lang veur stil te zitte.
Als minse veur pasfoto’s in de zaak kòmme doon weej òs uuterste bes d’r behalve ein goodgekeurde – biometrische – foto, ouk nog een moeëje foto van te make. En soms mòtte we de minse (net als in 1850) dao ein biétje veur aanstuure; ‘gezich ein biétje naor rechs… ein biétje umlieëg… mònd good geslaote’. Meneer nate plaat ging zich op ‘t krökske zitte (naodet hae zich d’n taets efkes druuëg had gemak met de door òs aangereikde handdook) maar keek net neet rech genòg in de camera.
‘Ge meug ein klein biétje naor links dreije’ zag ik, en meneer pakde zich op en schoof met krök en al eine halve maeter naor links. Nao det ik de krök waer op de gooje plaats had staon en meneer waer zoot keek hae wal rech in de camera, aevel ouk wat te vuuël naor ònder. ‘Gaer ‘t gezich ein klein biétje hoeëger’. En de kop schoot umhoeëg én achtereuver zoeëdet ik rech in de neusgate kòs kiéke. Nao nog ein 5-tal correcties hadde we toch ein gooje én moeëje foto kinne make.
…dae daag waas zòn’ne alderwetse poseerstool toch wal mekkelik gewaes.
